عبدالرحمان بن علی بسطامیبَسْطامی، عبدالرحمان بن علی بن احمد د ۵۸ق/۴۵۴م، عارف، فقیه و مفسر حنفی مذهب به روزگار عثمانیان که در تاریخ هم، دستی داشت و در علوم غریبه همچون جفر و جامعه و شناختن اسرار حروف نیز استاد بود. ۱ - معرفی اجمالیوی در انطاکیه به دنیا آمد. پس از آموختن درس‌های رایج آن روزگار به فرا گرفتن علوم غریبه مشتاق شد و بدین مقصود، به شام، قاهره و سرزمین‌های غربی عالم اسلام سفر کرد. درباره توانایی او در دانستن خاصیت‌های حروف و شناخت اسرار اسماء الهی روایات و حکایت‌های شگفت‌انگیز نقل کرده‌اند. [۲]
غزی، تقی‌الدین، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، ج۱، ص۴۵۵، نسخة عکسی موجود در کتابخانة مرکز.
بسطامی واپسین سال‌های عمر خود را در بورسه و در دوران حکومت سلطان مراد دوم، ششمین سلطان عثمانی سل ۸۲۴ - ۸۵۵ق/ ۱۴۲۱- ۱۴۵۱م گذراند. در آن‌جا با مولی شمس‌الدین فَناری انس گرفت و فناری در زمینه علوم غریبه از او بهره‌ها برد. بسطامی در همین شهر از دنیا رفت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. [۴]
غزی، تقی‌الدین، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، ج۱، ص۴۵۵، نسخة عکسی موجود در کتابخانة مرکز.
۲ - آثار ویبسطامی آثار فراوان در موضوعات مختلف دارد که نسخه‌های خطی آنها در کتابخانه‌های جهان موجود است؛ و چون خطی‌خوش داشت، بیشتر نوشته‌هایش را خود تحریر می‌کرد. برخی از مهم‌ترین آثار او اینهاست: الادعیة المنتخبة فی الادویة المجرّبة دوسلان، ؛ الاکوار و الادوار. اوزان حکمة الربانیة فی شرح لمعة النورانیة. [۶]
یکی جامع کتبخانه سنده محفوظ بولنان کتب‌موجوده نک دفتر یدر، ج۱، ص۴۱، استانبول، ۳۰۰ق.
بحرالوقوف فی علم الحروف، که عمدتاً به بحث دربارة قدرتهای فوق‌العاده‌ای که در حروف الفبا یا ادعیه وجود دارد، و نیز به تاثیراتی که خورشید، ماه و ستارگان در هنگام نیایش دارند، می‌پردازد [۷]
Fl O gel، G، ج۲، ص۵۷۱، Die arabischen، persischen، tO rkischen Handschriften، New York، ۱۹۷۷.
[۸]
Bankipore، ج۴، ص۱۱۹.
تراجم العلماء، که مجموعه‌ای است از شرح احوال دانشمندان [۹]
زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۹۳۱م.
[۱۰]
GAL، ج۲، ص۳۰۱.
[۱۱]
GAL، ج۳، ص۳۲۴_ ۳۲۵.
الجفر الجامع و السر اللامع. جواب کتاب کریم اتانی من جانب حبر علیم. [۱۲]
Voorhoeve، ج۱، ص۹۶.
درة العلوم و جوهرة الفهوم، که نویسنده در آن به طبقه‌بندی و تقسیم علوم پرداخته است. [۱۳]
Pertsch، ج۱، ص۱۵۹.
الدرة اللامعة فی الادویة الجامعة. الدرر فی الحوادث و السیر، که تاریخ مختصر اسلام است از وفات پیامبر (صلی‌الله‌وعلیه‌و‌سلم) تا ۷۰۰ق، بسطامی این کتاب را در بورسه به سلطان مراد دوم تقدیم کرده است [۱۴]
زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۹۳۱م.
[۱۵]
Voorhoeve، ج۱، ص۶۹.
رشح عیون الحیات فی شرح فنون الممات [۱۶]
Voorhoeve، ج۱، ص۲۸۵.
رشح عیون الذوق فی شرح فنون الشوق، که شامل داستان‌ها و حکایات گوناگون است و نویسنده در پاره‌ای از بخش‌های آن به فنون و رموز جادوگری نیز اشاره کرده است. [۱۷]
Pertsch، ج۱، ص۱۵۹.
السرالمخزون، که در آن در باب اسرار حروف و اسم اعظم سخن رفته است. [۱۸]
شورا، خطی، ج۱، ص۳۲_ ۳۳.
السرالافخر و الکبریت الاحمر، که در شرح اسرار اسماء و حروف است. [۱۹]
خدیویه، فهرست، ج۵، ص۳۴۳.
شمس الاسرار و انس الابرار، شامل موضوعاتی چون رمز و راز حروف و اعداد، محاسبات جادویی و نام‌های سری خداوند است، در عباراتی غالباً مبهم و پیچیده. [۲۰]
Brockelmann، C، ج۱، ص۶۶، Katalog der orientalischen Handschriften der Staats-und Universit L tsbibliothek zu Hamburg، Hamburg، ۱۹۶۹.
شمس الافاق فی علم الحروف و الاوفاق. [۲۱]
دفتر کتبخانه الحاج سلیم آغا، ج۱، ص۴۷، استانبول، ۳۱۰ق.
[۲۲]
Pertsch، ج۲، ص۴۴۰.
الفوائح المسکیة فی الفواتح المکیة، دانشنامه گونه‌ای است که موضوعات گوناگونی در علوم مختلف را در بر می‌گیرد. بسطامی این کتاب را نیز به سلطان مراد دوم تقدیم کرده است. [۲۴]
زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۳، ص۲۴۹، قاهره، ۹۳۱م.
[۲۵]
Fl O gel، G، ج۱، ص۱۵_ ۱۷، Die arabischen، persischen، tO rkischen Handschriften، New York، ۱۹۷۷.
[۲۶]
خدیویه، فهرست، ج۲، ص۱۳۷.
[۲۷]
دفتر کتبخانه ایاصوفیه، ج۱، ص۲۴۷، استانبول، ۳۰۴ق.
[۲۸]
نور عثمانیه کتبخانه سنده محفوظ کتب موجوده نک دفتریدر، ج۱، ص۱۴۳، استانبول، ۳۰۳ق.
[۲۹]
الفهرس التمهیدی للمخطوطات المصورة، قاهره، ج۱، ص۱۳۹، ۹۴۸م.
قبلة حدود البوانی فی قُبلة خُدود الغوانی. [۳۰]
Voorhoeve، ج۱، ص۲۷۴.
مباهج الاعلام فی مناهج الاقلام. این کتاب در واقع ذیلی است که بسطامی بر کتاب دیگرش به نام بحرالوقوف نوشته است. [۳۱]
خدیویه، فهرست، ج۳، ص۳۵۳.
مختصر جهبنة الاخبار فی ملوک الامصار، که نویسنده در فصول آغازین آن به شرح حدیث «اِن‌َّ اللّه‌َ یَبْعَث‌ُ لِهذِه‌ِ الامَّةِ عَلی رَاس‌ِ کُل‌َّ مِائَة½ مَن‌ْ یُجَدَّدُ لَها دینَها» پرداخته است. [۳۲]
سید، فؤاد، ج۲، ص۱۳۶، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۹۵۷م.
مفاتیح اسرار الحروف و مصابیح انوار الظروف، کتابی است مشتمل بر حکایات و وقایع تاریخی که برخی آن را اشتباهاً به بونی نسبت داده‌اند. [۳۳]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۲۱۳.
[۳۴]
Pertsch، ج۳، ص۱۳۲.
مفتاح الجفرالجامع و مصباح النور اللامع، رساله‌ای است درباره پایان جهان. [۳۵]
دفتر کتبخانه ایاصوفیه، استانبول، ج۱، ص۱۶۹، ۳۰۴ق.
مناهج التوسل فی مباهج الترسل، که در ۲۹۹ق در استانبول به ضمیمه کتاب جنان الجناس فی علم البدیع‌ِ صلاح‌الدین صفدی چاپ شده است. وصف الدواء فی کشف آفات الوباء، دربارة اسرار حروف و اعداد و خواص گیاهان، و نیز در باب اسماءالله و دعاهای شفابخش. این اثر به فارسی ترجمه شده است. [۳۶]
منزوی، خطی مشترک، ج۱، ص۷۶۴.
۳ - فهرست منابع(۱) خدیویه، فهرست. (۲) دفتر کتبخانه ایاصوفیه، استانبول، ۳۰۴ق. (۳) دفتر کتبخانه الحاج سلیم آغا، استانبول، ۳۱۰ق. (۴) زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیه، قاهره، ۹۳۱م. (۵) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصوره، قاهره، ۹۵۷م. (۶) شورا، خطی. (۷) طاش‌کوپری‌زاده، احمد، الشقائق النعمانیه، بیروت، ۳۹۵ق/۹۷۵م. (۸) غزی، تقی‌الدین، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیه، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۹) الفهرس التمهیدی للمخطوطات المصوره، قاهره، ۹۴۸م. (۱۰) منزوی، خطی مشترک. (۱۱) یکی جامع کتبخانه سنده محفوظ بولنان کتب موجوده نک دفتر یدر، استانبول، ۳۰۰ق. (۱۲) نور عثمانیه کتبخانه سنده محفوظ کتب موجوده نک دفتریدر، استانبول، ۳۰۳ق. (۱۳) Bankipore. (۱۴) Blochet. (۱۵) Brockelmann، C، Katalog der orientalischen Handschriften der Staats-und Universit L tsbibliothek zu Hamburg، Hamburg، ۱۹۶۹. (۱۶) Catalogus codicum manuscriptorum orientalium qui in Museo Britannico asservantur، London، ۱۸۵۲. (۱۷) Della Vida، G، Elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana، Vatican، ۱۹۳۵. (۱۸) De Slane. (۱۹) ESC ۲. (۲۰) Fl O gel، G، Die arabischen، persischen، tO rkischen Handschriften، New York، ۱۹۷۷. (۲۱) GAL. (۲۱) GALS. (۲۲) Mingana، A، Catalogue of the Arabic Manuscripts، Manchester، ۱۹۳۴. (۲۳) Pertsch. (۲۴) Rieu، Ch، Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum، London، ۱۸۹۴. (۲۵) Voorhoeve؛ ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان بن علی بسطامی»، شماره۴۸۷۳. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|